Dîrok û Şaristaniya Ûrartûyiyan-Îhsan Colemêrgî
Îhsan Colemêrgî, di pirtûka xwe “Di Şaristanîya Mezopotamyayê De Hekarya” de, rewşa herêmên dîrokî yên serdemên pêşîn şîrove dike, û têkiliya wan bi çand, siyaseta herêmî, konfederasyon û nasnameya neteweyî nîşan dide. Di nav fermanrewayan de, wî herî zêde Ûrartûyî çavkanîye — konfederasyonê ku ji eşîrên Araratî û Naîrîyan pêk tê, û bi 300 salan şaristanîyeke hêzdar ava dike.
Colemergî, di ser nivîsên ser keviran, rûpelên dîrokî û berhemên honerî de, nîşan dide ku qewmên çîyayî di demê Ûrartûyîyan de xwedî sistemek siyasî, leşkerî, çandî û aborî bûn. Ew desthilatdariya xwedî bêhna azadî û rêya çîyayîyan hatiye, û berhemên nemir ji xwe berdan me.
Yezdan Xaldî, divêk neteweyî bû ku ronahiyên pîroz belav dike. Gundî Sardûrî I li ser bircên 30 tonî qelew, 2840 sal piştî çêkirinê, roja me digihîne. Dergeha 79 xwedawendan, Îşpûînî ava kir, û bi nivîsa bizmarî ya di dora Argîştî I de, ziman û xwendin di nav neteweyekî çîyayî tê qada dayîn.
Colemergî di vê xebatê de, şopandina Kelata Tûşbayê, Çîyayê Simbî, û zayîna şaristanîya çîyayîyan bi cih dike. Wî dibêje ku jiyana xwe li nêzîkî vê dergehê bi rêya heyv û tîrêjên sor a evînê radigihîne. Herêmê, di çar aliyên Qilbanî, Nemrûd, Artos û Sîpan de, bûye wanê rûmetê ji bo netewe û jiyan.
Wî dîrokê lê dike ser vê gotarê:
“Ez dikaribûm bibînim ku erdnîgarîya îro ya kurdan — herêma zozan, deşt, kêleka û çîyayê bilind — şûnwara wan Hûrîyan e.”
Colemergî, destnîşan dike ku her çend lekolînerên Tirk gelek caran dîtina têkiliyên Kurdan û Ûrartûyîyan radin holê, lê bi vê xebatê berxwedan, şan û mirinê û jiyana çîyayîyan bi şêwaza fermî nayê bêhîs kirin. Wî piraniya zanyariyê bi kêmasiya zimanê lekolînerên biyanî tedîkir, lê bawer dike ku zêdekirina rêwîtîya Kurdan di vê çarçoveyê de dike berçav.
“Erdnîgarîya çepokaş û zordar di tu demên dîrokê de ne destûr daye Kurdan ne jî gelên din… Her çi ku bûn, di bin 5 hezar salan de, herêm wargehê kalikên Kurdan bûye.”
Îhsan Colemêrgî, di dawiyê de xulasa dike ku rêwîtî û şaristanîya Ûrartûyîyan bi awayekî zindî tê guhertin, lê zanebûnên giştî yên biyanî ew di hembêzê ji neteweyên Mezopotamya de çalak û zêde nîşan nedaye.
“Bi vê xebatê min xwest dergehê çala vê kûrê ji bo welatparêzên Kurd vekim…”
Ji bo hemû berhemên lîs Yayınları vir bitikînin
Ji bo hemû berhemên Îhsan Colemêrgî vir bitikînin
