WENDOXAN RÊ

Wendoxê delalî,

Ma hîrê aşman ra pey bi hûmara 54. ya kovara Vateyî reyna pîya yîme. Herçiqas ke hûmara yewine ser ra vîst serrî ra vêşêr wext şîyo, hema zî ma her hûmara newa ya kovara Vateyî bi heskerdiş û bi zerrîyêda weşe amade kenîme. Bêguman gelek sebebê nê motîvasyonê ma estî la înan ra tewr muhîm, ma vînenîme ke bi ziwanê ma hêdî-hêdî bo zî eserê edebî yê bi kalîteyî nusîyênî û xebatê îlmî yê erjayeyî benî.

Kirmanckî de tezê masterî yo verên endama redaksîyonê ma Nadîre Guntaş Aldatmaz folklorê kirmanckî ser o Unîversîteya Artukluyî de, 2013 de amade kerdbi. Emser di tezê masterî yê bînî Unîversîteya Artuklîyî de qebul bîy. Înan ra tezê Pinar Yildiz bi nameyê “Mehelî û Kirmanckîya Înan” hetê Weşanxaneyê Vateyî ra sey kitab neşr bîyo. Reyna tezê Weysel Hanyildizî bi nameyê “Bi Tarîxê Nusîyayena Xo Ya Tewr Kehenê Çekuyê Kirmanckî (Zazakî) 1798-1903)” qedîyayo û ma hêvî kenîme ke demêde kilm de o zî sey kitab biweşanîyo.

Ma wazenîme şima wendoxanê delalan muhtewaya nê di tezan ra xeberdar bikîme û hêvî kenîme ke nê tezî biwanî û munaqeşe bibî. Pinar Yildiz kirmancanê derûdorê Qerecdaxî ser o xebitîyaya. Seke Pinar zî nusena xebera vêşaneyê kirmancan zî kirmancanê (zazayanê) na mintiqa ra çin a. Dewê kirmancan yê na mintiqa resmîyet de pabesteyê Dêrika Mêrdinî, qezaya Dîyarbekirî Çinar û Şaredarîya Rezan ya Dîyarbekirî yê. Bi na xebate ma hem kirmancanê na mintiqa nas kenîme hem zî tayê taybetîyanê kirmanckîya înan musenîme. Zafaneyê nê kirmancan eşîra mehelîyan ra yê.  Mavajîme 80 dewê kirmancan derûdorê Qerecdaxî de estî înan ra 74 dewî yan zî mezrayê eşîra mehelîyan ra yê. Goreyê melumatê fekkî, bawkalê eşîra mehelî verê Îraq ra şîyo mitiqaya Çewlîgî û uca ra ameyo mintiqaya Qerecdaxî. Nifusê kirmancanê Qerecdaxî ewro 30 hezarî ra vêşêrî yo. Beşê dîyinî nê tezî fekê kirmancanê na mintiqa ser o yo. Hetî ra bi hawayêko umûmî fekê na mintiqa ameyo dayîşşinasnayîş hetî ra zî fekê na mintiqa hetê bedilyayîşê vengan û formanê gramerî ra kirmanckîya stanadarde reyra muqayese bîyo. 

Weysel Hanyildiz metnanê kirmanc- kîyan yê verênanê ke Mabênê nê serran de new kesan xebatanê xo de ca dayo kirmanckî labelê nê kesan ra  Sultan Efendî, Robert Gordon Latham, Peter J. A. Lerch, Otto Blau, Ehmedê Xasî, Albert Von Le Coqî xebatêka newa kerda ê bînan xebata Lerchî ra îstîfade kerdo. Nînan ra di kesî kirmanc ê, yê bînî zî rûs, alman û îngiliz ê. Na xebate de heme çekuyî nê metnan goreyê tirkîya înan sey ferhengî rêz bîyî. Her çekuya nê metnan tarîx, rîpel û çimeyê xo reyra nê ferhengî de ca gêna. Hûmara tirkîya nê çekuyan nêzdîyê 2000î û hûmara çekuyanê kirmanckîyanê ke nê metnan ra gîrîyayê zî nêzdîyê 2850î yê. Bi no hawa, na xebata ke nêzdîyê 300 rîpelî ya, ferhengnasîya kurdkî de ferhengo tarîxî (historical dictionary) yo tewr verên o. 

Wendoxê delalî,

Na hûmara ma de hîna zaf eserê edebî yê nuştekî û fekkî ca gênê.  Hîkayeyan ra şima “Fecir”a  Hesen Polatî û “Eşqê Gêjî” ya Murad Canşadî wanenî. Bedrîye Topaç, Alî Aydin Çîçek, Newzad Valêrî, Îbrahîm Beyaz û Şeyda Asmîn bi şîîranê xo na hûmare de ma reyra yê. Mistefa Gomayijî “efsaneyê Gola Gocigî û kayê mume” nuşto, Turabî Kîşîn û Fîruzan Demir zî her yewî yew sanika weşe nuşta. Abdulsemet Severî mintiqaya Pîranî ra çend deyîrî na hûmara ma rê şawitî.

Ugur Sermîyanî Şahab Valî reyra yew babeta balkêş ser o yew roportaj kerdo. Şahab Valî warê dîn û bawerîya kurdanê yarsanan (kakayîyan, goranan) de pispor o. Ziwanê roportajî yê orîjînal tirkî yo, Ugurî kerdo kirmanckî. Roportajêko bîn Alî Aydin Çîçekî dengbêj Tekîn Morsumbulî reyra kerdo. Recaî Gulşenî zî deyîrbazêko namdar Cumo Aşik dayo naskerdene, lajê Cumê Aşikî reyra qisey kerdo. Deyîrê Cumê Aşikî mintiqayanê Pîran û Palîyî de zaf vila bîyî. J. Îhsan Esparî destpêkê kirmanckîya nuştekî û kovara Tîrêje ser o yew meqale nuşta û Akman Gedîkî deyîrbaza ciwane Xezale daya naskerdene. Mehmud Nêşîte hîkayeyanê Murad Canşadî de, “qiseyanê diletan” ser o xebitîyayo. Virazîyayîşê qiseyanê diletan ser o vinderto û kitabanê Canşadî ra nimûneyî dayî.

Wendoxê delalî,

Nuştoxanê Vateyî ra Memo Darêzî peynîya aşma êlula 2017î de Norweç de dinya xo bedilnaya (wefat kerdo). Memo Darêz 1963 de Bongilan (Solhan) de ameyo dinya, 1986 de şîyo Norweç. Ey çend hûmaranê destpêkî yê kovara Vateyî de nuşto û beşdarê hîrê kombîyayîşanê Grûba Xebate ya Vateyî bîyo. Memoyî, bi norweçkî û kurdkî çend kitabî nuştî û tayê zî tercume kerdî. Ma bi mergê Memo Darêzî yê bêwextî gelek xemgîn bîyîme. Ma merdiman û embazanê ey rê sebir û metanet wazenîme.

Sey vateyê peynî ma Mehmet Apakî rê zaf sipas kenîme ke ey reyna kovara Vateyî rê hetkarîye kerde, ma hêvî kenîme ke embazê sey ey hîna vêşî bibî.

Heta hûmara bîne bimanê weşîye de!