Dîwana Mehwî-M. Zahir Ertekin
Dîwana Mehwî: Xezîneyek Klasîk a Tesewuf, Edebiyat û Hunera Helbestê
Dema ku em bala xwe didin Dîwana Mehwî, em li ber berhemekî gelekî dewlemend û pîroz dimînin. Dîwana Mehwî di xwe de 201 helbestên Kurdî, 105 helbestên Farisî û helbestek Erebî digire. Bê guman, ev hejmar di nav dîwanên klasîk de hejmarekî gelekî girîng e û dikare bibe çavkanîyekî standardî ya helbestnûsiyê.
Ev dîwan bi rêza muretteb hatiye avakirin. Ji helbestên Kurdî, 132 xezel, 48 çarîn, 16 takebeyt û 5 qesîde hene. Helbesta ‘Erebî texmîsek e li ser helbestekî Zehawî. Helbestên Farisî jî: 75 xezel, 2 texmîs, 20 qit’e û 7 takebeyt in.
Helbestên Kurdî yên Mehwî piranî temayî dînî û tesewufî hene. Ev nikarî bê sedem be: Mehwî xwedî kesayeta xweser a sofî û muderîsê mezin bû. Wê ji bo wisa, mijarên helbestên wî pêk tên ji: işqa heqîqî, cezba îlahî, adabên nefsbiçûkatî, paqijkirina hundirê mirovan û tesewufa şêxaneya Xalîdîyê. Ev çêbûna me‘nawî yên dirûnî di helbestan de bi awayekî zîrek jî têne rûnd kirin.
Di term û behrên ‘arûzê de jî Mehwî bi serfirazî hatîye xebatkirin: 8 behrên arûzê Erebî (hezec, remel, xefîf, muctes, muteqarib, muzari’, besît, recez) bi kar anîye. Di wan de, hezec piranî tê bikaranîn. Di behrê qafîyeyê de jî, Mehwî her 28 tîpa ‘Erebî bi kar anîye, û di heman demê de 4 tîpa Kurdî (ç, j, g, ê) jî têne qafîye. Wisa, di dîwana wî de 32 tîpên qafîye têne bikaranîn, ku dîwana wê dikeve mînakekî taybet a formê klasîk.
Mehwî, bêyî şik, zimanên Erebî, Farisî û Tirkî baş dizanibû. Ev zanîn helbestên wî jî şekil dide: her çend helbest bi Kurdî ye, lê term û motîfên Erebî, Farisî û Tirkî di nav de têne bikaranîn. Di ferhengokên lêkolînê de jî, bandora zimanê Erebî di helbestên Kurdî de a Mehwî, eşkere û qewet e.
Di helbestan de, Mehwî bi awayekî pîroz termên tesewuf, felsefe, mîtolojî, aqîde, tarîx û erdnîgarîyê bi tenik û cê girtî bikar tîne. Ew hem tesewuf hem rewanbêjî bi hev re didin, ku bi tenê bibêje: têgihiştina helbestên wî ne hêsan e. Ji hêla muzîqayê û kêşên arûzî re jî, xwênerê rojane dikare bi dijwarî gîra bibe, lê xazîneyekî hunerî ya dîrokî tê digel wî digere.
Helbestên Mehwî di nav de îmaj û mijarên serekeyî hene: şev, evîna îlahî, wucûd, edem, heq, exlaq, mirin, pesnê zimanê Kurdî û çaksaziyên civakî. Mehwî wekî rêberê sofîyê dixwaze ku rêya tesewuf bikeve xizmeta şerî’etê û ev xat bi rengî sofîgeriya siyasî û axlaqî dike.
Dîwana wî, her çend berê caran bi tîpên Erebî li Başûrê Kurdistanê hat çap kirin, ev berhem yekem car bi xat û rêza latînî lêkolînî tê weşandin. Ferhenga wê ya Soranî–Kurmancî dikare bibe pîrekê hevpeyvînê di navbera Soranî û Kurmancî, û jî navbera Başûr û Bakurê Kurdistanê.
Ji bo hemû berhemên lîs Yayınları vir bitikînin
Ji bo hemû berhemên M.Zahir Tekin vir bitikînin
