Cewahirên Kurdî-Xelîlê Çaçan
Pirtûka Xelîlê Çaçan Mûradov ya bi navê “Cewahirên Kurdî”, berhemeke kêmasîya sedsala 20’an e ku bi derengî jî derket pêşberî xwendevanên Kurd. Di destpêka sedsala 20’an de, dema ku edebiyata Kurdî li Tirkiyeyê di bin zext û siyaseta tecrîdê de bû, Kurdên Kafkasya roja xwe ya herî ronahî dijîyan. Di warê xwendin û nivîsandinê de jî, ew dem di nav demên herî zêde dîtinê de ye.
Romana “Şivanê Kurmancan” ya Erebê Şemo, wekî şandek pêşeng, heta îro di bin navê edebiyata Kurdî ya Sovyetê de domî. Lê bi rastî, Xelîlê Çaçan jî di nav şan û pênaseya wê dema de, berhemeke xwedî rûmet hatiye berdan: Cewahirên Kurdî.
Ev pirtûk tehmxweş e, bi çêj û gotinên sivik pêk tê — kurteçîrokên bi kurtahiyê xwe lê di nav de gelek giranî hene. Xelîlê Çaçan, bi bêhna mirinê, ilhamên çandî û hevpeyvînên giştî yên neteweyî, çend metequlkên kurt nivîsiye, ku her yekî weke zarokek ji dilê folklor û bîranînê tê derketin.
Hin metequlk du rûpel in, hin jî tenê rûpelek — wekî meseloka pêlên behrê:
“Mirov her pêlê dike, lê her car dibêje ‘yek’.
Mêrik bersivê dide: her pêla ku tê, pêla nû ye. Ji ber vê yekê her car ji nû ve dest pê dikim.”
Ev bersiv nîşan dide ku heta “yek” jî bi çend hebûn e — îro jî, her gotar, her gotin ji bo me yek cewahî ye.
Xelîlê Çaçan jiyana xwe bi têra çand û xeyalên azadî xwest bibike gumanên xwe ya kurdiya nedîtî. Di demsala serokatiya wê li Radyoya Dengê Yêrîvanê, ew stranan, gotinên folklorî û çandê bi avazê dide derveyî sînoran. Ew guhdariya kêlkên dê û pîran kir, meselokên wan bêtir di astengê xot û felsefeya jinê de şêwirmend bûn.
Wekî gotinê metinê:
“Dema mirov nivîsandina wî xwend, fam dike ku ev nivîs ji zimanekî din tê — lê bi hez û zîrekîyeke xwe ya kurdî hatiye guherandin.”
Di vê çarçoveyê de, “Cewahirên Kurdî” navê wî ya herî xweş e, berhemên wî wek cewahî hate berdan me. Derdê wî jî ev bû: “Bîne bîra me çiqas cewahî jî bi bêdengî bi erdê xwezayê de çûne.”
Bi hêvî: Bixwînin, binivîsin, rizgar bikin.
Cewahirên Kurdî — ji bo ku mirin li ber jiyana neteweyî qalib neke.
