Geleneksel Kürt Mutfağı – Ali Geyik

Kürt mutfak kültürü, göç hareketliliği, arazinin coğrafi yapısı ve iklimsel özellikler ile şekillenmiştir. Orta Asya ve İran mutfak kültürü, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’nun geleneksel yemek çeşitleriyle birleşerek yeni ve özgün bir sentez meydana getirmiştir. Bölgenin tarımsal ürünleri, kış için meyve ve sebzelerin kurutulması, yemeklerde hayvansal yağların kullanılması ve yöre halkının damak zevki bu sentezle birleşerek yüzyıllar boyunca aktarılan zengin bir mutfak kültürü ortaya çıkarmıştır. Büyüklerimizin sayesinde günümüze kadar ulaşan bu kültür, sadece yemek çeşitleriyle değil, aynı zamanda paylaşılan sofraların birlik duygusuyla da öne çıkmaktadır.

Kürt mutfağının en eski ve bilinen yemekleri arasında mumbar dolması, karın dolması, kaburga dolması, soğan dolması, kuru sebze dolması, kelados, helise, keşkek, ayran aşı, erişte aşı, bulgur aşı, işkembe çorbası, kelle-paça ekşili, Kürt köftesi, Acem köftesi, ciğer köftesi, kavurma, tuzlu balık, tandırda balık ve erik kızartması yer almaktadır. Yemeklerin isimleri şehirlere ve alışkanlıklara göre farklılık gösterse de malzeme ve tat açısından büyük benzerlik taşımaktadır. Özellikle bulgur yemekleri, bölgenin iklimsel koşulları nedeniyle mutfakta başlıca malzeme haline gelmiştir. Uzun süren kış aylarında kışlık erzak ve gıda hazırlığı Kürt mutfak kültürünün en önemli özelliklerinden biridir. Sebze ve meyveler kurutulur, erişteler kesilir, kavurmalar büyük kazanlarda yapılır, turşular ve konserveler hazırlanır, peynirler gömülür ve tuzlu balık yapılır. Yaz ortasında başlayan bu hazırlıklar kışa kadar sürer. Günümüzde bazı geleneksel uygulamalar terk edilmiş olsa da hala birçok evde kış hazırlıklarının izlerine rastlanır. Taze ürünler bulunmasına rağmen kurutulmuş sebzelerin, tuzlu balığın ve kavurmanın tadı farklıdır ve sofralarda önemli bir yere sahiptir.

Eskiden her evin avlusunda mutlaka bir tandır evi bulunurdu. Ekmek pişirmenin bir gün öncesinde kadınlar büyük leğende hamur mayalar, ertesi sabah ise yakılan tandırda yüzlerce ekmek ve çörek pişirilirdi. Yaz kış sürdürülen bu gelenek, mutfak kültürünün en önemli öğelerinden biriydi. Ekmek pişirme işi, gelinle kaynananın veya komşuların ortaklaşa yaptığı bir emek paylaşımıydı. Tandır evinde pişen taze ekmek, peynir ve çayla yapılan kahvaltı bambaşka bir tat sunardı. Ekmek bittikten sonra ise tandırda balık, patates ve mısır gibi yiyecekler pişirilirdi. Ancak tandır evlerini özel kılan sadece yemekler değildi, iş bittikten sonra ilik tandırın başında oturularak edilen sohbetler de kültürün vazgeçilmez bir parçasıydı.

Her evde yemek pişmeye devam etse de Kürt mutfağını asıl özel kılan şey yemeklerin ve hazırlıkların birlikte yapılmasıdır. Büyük kazanlarda pişirilen yemeklerin üç nesilden oluşan kalabalık sofralarda, dededen toruna herkesin bir araya gelerek paylaşılması kültürün en değerli yönlerinden biridir. Bu sofralar sadece karın doyurmaz, aynı zamanda aile bağlarını ve toplumsal dayanışmayı da güçlendirir.

Mutfak kültürü, yaşanılan coğrafyadan, aileden ve günlük alışkanlıklardan izler taşıyan en önemli kültürel değerlerden biridir. Ancak ne yazık ki günümüzde en çok unutulan kültür öğelerinin başında gelmektedir. Bu nedenle Kürt mutfak kültürünün unutulmaması, yemek çeşitlerinin yeni kuşaklara aktarılması ve daha fazla insana ulaşması büyük önem taşır. Van’a yolu düşen tüm misafirlerimizi kalabalık sofralarımıza ve tandır başındaki sıcak sohbetlerimize davet ediyorum.

✍️ Ali Geyik