Yabancı Fenomenolojisi-Bernhard Waldenfels

Bernhard Waldenfels’in “Yabancı fenomenolojisi”, klasik fenomenolojinin ötesine geçen, düzenin sınırlarında beliren arıza, rahatsızlık ve fazlalıklarla ilgilenen bir düşünme biçimidir. Bu düşünceye göre “Yabancı”, sadece dışarıdan gelen bir tehdit ya da bilinmeyen değildir; tam tersine, doğrudan kendi içimizde, gündelik düzenimizin içinde, hatta evimizde baş gösterir. Fenomenolojik dikkat, işte bu çatlaklarda uyanır: Gözümüze çarpan, dikkatimize ilişen bir şeyle birlikte, “Yabancı” sahneye çıkar.

Yabancı fenomenolojisi, Husserl’in başlattığı gelenek içinde gelişse de, yalnızca bilinç yönelimleriyle değil; maruz kalmalarla, çağrılarla ve cevabımızla ilgilenir. Bu yüzden Waldenfels’in fenomenolojisi “responsif”tir, yani yanıt vermeye odaklıdır. Burada “Kendi”, asla sadece kendinde değildir; hep bedensel, hep yarı-açık, hep bir başkasına dönüktür.

Bu düşüncenin merkezinde yer alan motifler şunlardır: düzen ve onun dışındakiler, beden, pathos (etkilenim), dikkat, cevap, ve kültürlerarasılık. Bu motifler, sadece teorik değil, yaşamsal bir sorgulamanın da kapısını aralar: Yabancı’yla karşılaştığımızda ne yaparız? Onu bastırır mıyız, yoksa dikeninden mahrum bırakmadan ona cevap mı veririz?

Waltenfels, bu sorgulamayı etnoloji, psikanaliz ve edebiyatla da zenginleştirir. Freud, Mauss ve Bakhtin’in yanı sıra, Kafka, Calvino, Musil ve Valéry gibi yazarlar da bu düşünceye tat ve çeşitlilik katar. Yabancılık, sadece ötekine dair değil; bizim kendi içimizde bastırdığımız, görmezden geldiğimiz şeye de dairdir. Türkçede henüz yeterince karşılığı olmayan bu düşünme biçimi, “Yabancı”nın bizatihi bizde nasıl yaşadığını anlamaya çalışır.

Yabancı fenomenolojisi, sınırları kaldırmadan aşmaya çalışan bir etik düşünce olarak, küreselci soyutlamaların ya da tek-tip bir evrenselliğin değil; farklılıkların ve karşılaşmaların izini sürer. Felsefenin en derin sorularından birine yeniden döner: Bize yabancı olanla, ama gerçekten yabancı olanla, ne yaparız?