Xatê Xanim-Eliyê Evdilrehman

“Xatê Xanim” berhemeke girîng e li edebiyata kurdî, ku Eliyê Evdilrehman di wê de bi zimanekî giran, girseyî û felsefî, tema û pirsyarên girîng yên civakî, nasnameyî û mafî derxistîye ser nav pirtûk. Gotina Xatê Xanimê ku tê da wateyê civakên ku “qanûna wan nas dikin lê mirov nas nakin”, çavkanîye ji bo fikrê rewşa gelê ku di bin kanûn û pergala ‘dêrsimîkirî’ de jî qencî dikin lê tiştekê jiyanê wan digire.

Pirs û Tehma:

“Mala we ava be, çima hûn Tirkan nas nakin?”
Ev gotin, gotinê Xatê Xanimê ye, û serkeftinê dike di rêza pirsên ziman, nasname, rêxistin û miletperestiyê de. Di vê pirtûkê de, Eliyê Evdilrehman bi dîtina jinan, civak, rêxistin, nasnameya kurdî û zexta siyasî ya hêzên derve yên li ser Kurdan re, dikeve mehên dîrokî.

Tema:

• Çakêtina qanûnên dewletan li ser civakan: Roman diyar dike ku qanûnên hatîne xebitandin jî bi awayekî selektîf (neheqsaz) di rêzên civakî de têne karanîn.
• Dîtina jinan di bin zextê civakî de: Xatê Xanim, wekî nîşaneyekê jinên ku berbiya neteweyî, dijwarî, zext û derbasî firotanê yên moralî û dînî dibin.
• Kritîkê îdealizasyona ‘qanûnê’ yê dewletê (Romê): Lêkolînên roman nîşan dide ku qanûn ku ne ji civakê re nabe, bêhempa dibe.

Rengdana Romanê:

“Xatê Xanim” wekî şêwirmendek ji mêjûya jinên Kurd, zextên dînî, etik û siyasî ya çandî yê li ser wan hatiye nivîsîn. Ev roman nikare bi tenê wekî dîroka zaroktiyê an biografîya jinekê xwendinê, belkî wekî dîrok û şîfreya tirkînê nasnameyê, dîtina ‘ciwanên qenc’ û şewatên ku destnîşan dikin nexweşiya rewşenbîrtiyê di bin hegemoniyê de, divê were xwendin.

Çarçoveya Nivîskar:

Eliyê Evdilrehman ne tenê romannûs e, belkî wî jî di bin avêkê dîrokî ya derbasa Sovyetê, koç, şer û zextên siyasî ve berhemên xwe hatiye afirandin. Ew bi zimanekî xweş, zêde îroîk, bi dirêjkirina rêzên çîrokî û dîtinên daneyî, wê edebiyatê da rastiyekî neçeş e.