Rönesans tarihini Bati dillerinden çevrilmis kaynaklardan okuyanlar, konuyu adeta tümüyle Bati ve Orta Avrupa’da, bu bölgenin iç dinamikleriyle baslayip bitmis bir süreç olarak algilar. Oysa Halil Inalcik’in Ankara Üniversitesi’nde yillarca okuttugu, “Rönesans Tarihi“ derslerini izleyenler, Osmanli Türklerinin de bu sürecin ayrilmaz bir parçasi oldugunu gözlemlemislerdir.
Rönesans Avrupasi, iste bu dersin notlarinin, elden geçirilip kitaplastirilmasiyla ortaya çikmis bir yapit. Rönesans ve Reform süreçlerinde, Osmanli Imparatorlugu’nun Avrupa tarihini nasil etkiledigini vurgulamasiyla, benzerlerinden oldukça farkli bir çalisma. Bir yandan Bizans’tan Avrupa ülkelerine iltica ederek hümanizmin önünü açan bilim adamlarinin öykülerini gerçeklik zeminine oturturken, bir yandan da Osmanlilarin siyasi dengeler üzerinden, bu süreçte dogrudan ve nasil önemli bir pay sahibi oldugunu gözler önüne seriyor. Bu çalisma Osmanlilarin, bundan sonra yazilacak Avrupa tarihlerinde “karsi taraf“ degil, taraflardan biri olarak yer almasi gerektigini belirterek, genç kusak tarihçilerin ufkunu açmak savinda.
Çalismanin ikinci bölümü, Türkiye’nin Bati Medeniyetiyle Özdeslesme Süreci ise, Rönesans’in ve hümanizmin Osmanli-Türk tarihindeki yansimalarina odaklaniyor:
Fatih Sultan Mehmed’in Italya ve hümanizm öncüleriyle yakin iliskisi, bu iliskinin II. Bayezid ile zayiflayisi, Batililasmanin Osmanli Imparatorlugu’nda topçuluk ve denizcilik gibi pratik alanlarda süregelisi, Lâle Devri ile Bati üstünlügünün kabul edilisi, Tanzimat ile hukuk ve idarede güçlü bir Batililasma sürecinin baslayisi ve nihayet Atatürk devrimleriyle tam Batililasma hedefinin millî bir kültür dönüsümü haline gelisi…
Halil Inalcik bu eserinde, Batililasma hareketinin yakin tarihimizdeki gelisim sürecini, taninmis sosyologlarin analizleriyle de degerlendirerek son gelismelere isik tutmaya çalisiyor. Bu süreçte Cumhuriyet tarihinde yasanan çalkantilara deginiyor ve Suat Sinanoglu’nun savundugu, Türk hümanizm hareketinin tam Batililasmanin ön kosulu oldugu görüsünü de ayrintili biçimde ele aliyor.
(Tanitim Bülteninden)