Rêbera Rastnivîsînê-Mistefa Aydogan
Pirsgirêkên Rastnivîsîna Kurdî (Kurmancî) û Pêdiviya Xebatên Qaydezan
Di warê rastnivîsîna kurmancîyê de, gelek pirsgirêk û nediyarî hene ku her roj bi awayekî zêdetir di nivîskarî û pêşangeha akademîk de xuyang dibin. Ev pirsgirêkên ne tenê xwendekar û nivîskarên destpêkê dikevin dijwarî, lê her weha çêtirîn xebatên nivîsandinê, wergerandinê û zimanperweriyê jî di nav xwe digrin.
1. Pêdivîya Qayideyên Rastnivîsînê
Bi hebûna qayideyên rastnivîsînê (standard orthography), dikare:
- Hevbeşîbûna rêzimana nivîskî pêş bibe,
- Têgihiştinên xwendekaran asan bibe,
- Nivîskar bi awayekî rêk û pêk fikirên xwe ragihînin,
- Kurmancî wek zimanek akademîk, nivîskarî û derbarê zanistî zêdetir bistînin.
2. Pirsgirêkên Çêkirî: Lêkolînê Dizewî
Gelek pirsgirêk hene ku hîn jî li ser wan tevî civînên zimanî yên mezin têkiliyeke qebûl bûnî tuneye. Hin nimûneyên girîng:
- Bikarhêneriya apostrofê (‘): Di navbera rêzikên dinyayî û kurdî de, apostrof bi kar tê an na? Mînak: Cegerxwîn’ê yan Cegerxwîne?
- Destpêka navên netewe, welat, şar û zimanê: Bila bi girdekên hûrd tê nivîsandin (Kurdî, Tirkî) an bi hûrdek? (kurdî, tirkî).
- Pêvajoya wateya di … de, ji … re, bi … ve di rastnivîsîna standard de çawa ne?
- Navtêkîzayîş û hevoknivîs: Gava ku du navan li hev têne kirin, çawa rêza wan dabîn bibin da ku hebûna wateyek şaş nebidin?
3. Pirsgirêkên Herî Zehmet: Jins (Nêr û Mê)
Yek ji wan pirsgirêkên herî zêdeqewimî, ku heta niha jî standardeke fermî ya rastnivîsînê nehatîye afirandin, mîna jins (gender) e. Mînak:
- Gelo “mamoste” ji bo mêr û “mamoste” jî ji bo jin tê bikaranîn?
- Yan heke têkevî lêkerên nêr û mê (nivîsandin/nivîsandî), çawa dikarin ew bibin bingeh û nexweşî nêrinê-mêrînê derxistin?
4. Pêdiviya Lêkolîn û Zanistîkirina Rastnivîsînê
Bi awayekî rast, ew pirsgirêk bi tenê bi xwest û îmanek zimanparêz nayê çareserkirin. Ji bo berterafkirina wan, pêdivî ye ku:
- Komîteyên zimanî ya ku li ser rastnivîsîna kurmancî dixebitin were afirandin,
- Lêkolînên akademîk li ser mîhenga fonolojîk, morfolojîk û semantik hatin berhevkirin,
- Kovara zanistî an serlêdanek fermî yên ji bo pêşniyarên rastnivîsînê were weşandin,
- Her weha dengbêjî, gotinên gel, zarav û rêbazên xwecî jî were tedqîq kirin.
5. Encama Kêmkirî: Zêdebûna Nediyarî
Hingê, bêkarîya qebûl kirî ya qayideyên rastnivîsînê, çêdike:
- Têkçûnên axaftinê,
- Neçarbûn di warê wergerandinê de,
- Tirşiyek ji nivîsandinê yên akademîk,
- Guhertoya zimanê kurdî ji zimanê rûh û helbestê berî zimanê zanistî û derbarî.
Di Encamê de: Rastnivîsîn, Ne Tenê Teknikê Ye, Belkî Avakirina Bexçeyekî Kurdî Ye
Pêdiviya rastnivîsînê ya kurmancî ne tenê pêdiviyek teknîk e. Ew bi rastî ye bişkoka jiyana zimanê me ye, çima ku her rastnivîsîn nîşaneke zindebûna zimanê xwe, xwendingehiyekî zimanî û avakirina navçeyekî hestî ye.
Ji bo hemû berhemên Rûpel Yayınevi vir bitikînin
Ji bo hemû berhemên Mistefa Aydogan vir bitikînin
