Ferhenga Hemîdî-Yûsiv Diyaddîn Paşa

Bu sözlük, Kürtçe–Arapça olarak hazırlanmış ve ilk kez 1893 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. Hazırlayanı, Bitlis’in Mutki ilçesinde bir dönem kaymakamlık yapmış olan Yusif Diyadin Paşa’dır. Görev yaptığı dönemde Kürtler arasında Arapça bilenlerin sayısının azlığından kaynaklı olarak böyle bir sözlüğe ihtiyaç duymuş ve bu kapsamlı çalışmayı ortaya koymuştur.

Sözlükte yalnızca kelimeler değil, aynı zamanda Bedlîs, Cizîra Botan ve Bişêriyê bölgelerindeki Kürt köylerinin adları, meslek isimleri, aletler, yemekler, çiçekler, ağaçlar, bitkiler ve günlük yaşamda kullanılan yüzlerce sözcük yer almaktadır. Bu yönüyle eser, yalnızca bir dil kaynağı değil, aynı zamanda Kürt kültürel mirasının bir envanteri niteliğindedir.

Eserin özgün yapısı Kürtçe–Arapça olsa da, Jan Dost, sözlüğün Arapça kısmını da Kürtçeye çevirerek onu Kürtçe–Kürtçe bir sözlük haline getirmiştir. Bu çalışma sayesinde, zamanla unutulmaya yüz tutmuş birçok otantik Kürtçe kelime yeniden gün yüzüne çıkmakta; kendi dilinde özgürleşme sürecine katkı sunmaktadır. Kelimeler, artık sadece sözlük sayfalarına sıkışmış hâlde değil; dilsel bir mahpushaneden kurtulup, çağdaş kültür ve edebiyatımıza katılmaktadır.

Bu sözlük, hem Kürt dili araştırmacıları, hem de Kürtçeyi derinlemesine öğrenmek isteyenler için eşsiz bir kaynak niteliğindedir.