Binbaşı Kasım’ın Hatıraları –Mahmut Akyürekli

Binbaşı Kasım (Ataç, 1884–1961)

1925 Ayaklanması’nın lideri Şeyh Said’in bacanağı, Kürt İstiklal ve İhtihsâl Cemiyeti (Azadî) lideri Cıbıranlı Halit Bey’in eniştesi olan Binbaşı Kasım, Kürt tarihinin unutulmuş fakat kilit karakterlerinden biridir. Hamidiye Aşiret Mektebi’nin ilk mezunlarından biri olarak II. Abdülhamid’in yaveri olan Kasım Bey, I. Dünya Savaşı’nda Kafkasya ve İran cephelerinde süvari alay komutanı olarak çarpışmış, ardından 1923’te emekliye ayrılarak Varto’ya yerleşmiştir.

1925 Ayaklanması’na iştirak ettiği gerekçesiyle tutuklanmış, Şeyh Said ile birlikte Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmış, ancak beraat etmiştir. Bu süreçten sonra kısa süre Elâzığ’da yaşamış, ardından Aydın’ın Söke ilçesine zorunlu ikamete gönderilmiştir.

Şeyh Said’den sonra 1925 olaylarının en çok konuşulan ismi olan Binbaşı Kasım, tarih yazımında çoğu kez “hain”, “muhbir” gibi ağır ithamlarla anılmış; oysa arkasında karmaşık ilişkiler ağı ve dönemin ruhunu yansıtan zengin bir hatırat bırakmıştır. 1947 yılında, Birinci Umum Müfettişi M. Avni Doğan’ın teklifiyle kaleme aldığı hatıratına verdiği isim:
**“Birinci Umûmî Müfettişi Avni Doğan tarafından vâki teklif üzerine yazılan 1341/1925 Şark Hâdisesi hâtıralarım”**dır.

Bu hatırat; Azadî hareketi, Şeyh Said Ayaklanması, mahkeme süreçleri, işkenceler, sorgular ve dönemin devlet aklıyla Kürt önderliği arasındaki ilişkileri anlamak açısından eşsiz bir kaynaktır. Kasım Bey’in anlatımı, Cıbıranlı Halit’in mektupları, istihbarat raporları, ifade tutanakları ve mahkeme belgeleriyle desteklenerek, 1925 Kürt isyanını ve bu isyanın görünmeyen yüzlerini gün yüzüne çıkarıyor.

Bu kitap, tarihî belleğimizin tozlu raflarında unutulmaya terk edilen Binbaşı Kasım’a yeniden bakmak, onu ithamların ötesinde bir insan, bir asker ve bir tanık olarak anlamak isteyenler için bir davettir.