Basibrinalı Adday Vakayinamesi-Kutlu Akalın

Zaman, mekân ve insan, tarihin temel unsurlarıdır. XV. yüzyılda Yukarı Mezopotamya’da meydana gelen olaylar, Tur Abdin bölgesine bağlı Basibrina köyünden Süryani keşiş Adday (ö. 1502) tarafından kaleme alınmıştır. Keşiş Adday, ünlü Süryani bilim adamı Bar Hebraeus’un Kilise ve Dünya Tarihleri adlı eserlerine iki ayrı zeyl (ek) yazmış ve bu metinleri Süryanice olarak XV. yüzyılın sonunda tamamlamıştır.

Bu metinlerin Süryanice orijinalleri daha önce birkaç kez basılmış ve bazı batı dillerine çevrilmiştir. Ancak özellikle bölge tarihi açısından taşıdığı önem nedeniyle, dünya tarihine yapılan zeylin yeniden yayımlanması gerekli görülmüştür. Daha önceki baskılarda, yer adları ile dini ve etnik grupların adlarının yanlış yazılması, bu yeni edisyonun hazırlanmasında belirleyici olmuştur.

Çalışma, Oxford Bodleian Kütüphanesi ile Kudüs Aziz Mark Süryani Ortodoks Patrikhanesi yazmalar kütüphanelerindeki iki farklı el yazması nüshaya dayanılarak hazırlanmıştır. Metnin günümüz Türkçesine çevirisi yapılmış, ayrıca tarih okurları için açıklayıcı dipnotlar, Tur Abdin ve Mardin patrikleri listesi ve olayların kronolojik sıralaması çeviri sonuna eklenmiştir.

Basibrinalı keşiş Adday’ın yıl esasına dayalı olarak sunduğu bu metin, Timur, Memlükler, Karakoyunlular, Osmanlılar, Hasankeyf Eyyubîleri, Akkoyunlular ve Safevîler gibi büyük devletlerin yanı sıra, Buhtî, Behdinanî gibi yerel Kürt beylikleri, ayrıca Beşnevî, Şirevî, Cişayî, Çelkî, Sindî, Carudî, Cenevî gibi Kürt aşiretleri ve Muhallemîler hakkında da bilgiler sunmaktadır.

Keşiş Adday, aynı zamanda Süryani din adamları hakkında biyografik bilgiler vermekte ve bölgede hüküm süren hanedanlar döneminde Süryani yerleşimlerinin tarihine dair önemli ayrıntılar paylaşmaktadır.