Doğu Dersim Tarihi: 19. Yüzyıldan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kürtler, Ermeniler ve Şah Hüseyin Beyler
Hüsnü Gürbey

Doğu Dersim bölgesinin 19. yüzyıldan Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar olan tarihine bakıldığında, Kürtler ve Ermeniler arasındaki etkileşimler ve Şah Hüseyin Beyler ailesinin önemi öne çıkar. İşgal kuvvetlerinin kültür ve tarih üzerindeki tahribatları sonucunda, Kürt ileri gelenleri etkinliklerini korumak için baskın kültüre sahip devletlerin liderleriyle bağ kurmuşlardır. Özellikle Arap istilası sonrası birçok Kürt şahsiyeti, Araplara bağlanarak kutsal aidiyetler kazanmıştır. Günümüzde Kürdistan’da kutsal aidiyetlere sahip şeyhlerin sayısı nüfusu aşmaktadır.

Cumhuriyet döneminde ise, devletin Kürtler üzerindeki baskısı ve itibarsızlaştırma politikaları nedeniyle, birçok Kürt eski Türk boylarına bağlanarak Kürt kimliğinden uzaklaşmıştır. Bu durum yalnızca Kürtlere özgü değildir; tarihçi Halil İnalcık’ın belirttiği gibi, “Her önemli Türk hanedanı egemenliğini meşrulaştırmak için ailesini Oğuz Han soy kütüğüne bağlama çabası içindedir.”

Şah Hüseyin Bey ailesi ise bu konuda bir istisna oluşturur. Kendilerini eski Kürt geleneklerine bağlı tutarak, hem kutsal bir aidiyet kazanmış hem de mirliklerini halka kabul ettirmeyi başarmışlardır. Bu durum, Doğu Dersim ve Kürt tarihi açısından önemli bir yer tutar.

Meşrutiyet’in ilanı, Kürtler ile Ermeniler arasındaki ilişkileri düzeltmek yerine daha da derinleştirmiştir. Dostlukların yerini düşmanlıklar alırken, Osmanlı hükümetleri 19. yüzyıldan itibaren bu iki halk arasında sürekli denge politikaları uygulamıştır. İttihat ve Terakki Cemiyeti, Meşrutiyet rejimini kurarken Ermenilere yaslanmış, böylece Sultan II. Abdülhamid döneminde güçlenen Kürt feodalitesini zayıflatmıştır. Ancak Ermenilerin ulusal talepleri güçlenince, İTC Kürtlere yönelmiş ve Ermeni gücünü kırmaya çalışmıştır.

Bu süreçte Ermeniler ve Kürtler arasında iş birliği kurulamadığı gibi, ortak düşmana karşı birleşme de gerçekleşmemiştir. Sonuçta Ermeniler soykırıma uğrayarak Anadolu’dan silinirken, Kürtler özgürlüklerini kaybetmiştir.