Filozoflara Göre Faal Akıl
Aristoteles’in De Anima III.5’teki oldukça kısa, mu¨phem ve muğlak ifadelerine atfen ortaya çıkan ve meşşâî felsefede temel bir felsefi problem hâline gelen faal akıl kavramı, felsefe tarihinde Aristoteles sonrası dönemden gu¨nu¨mu¨ze gelinceye kadar en çok tartışılan kavramlarından biri olmuştur. Bu kitapta ilk olarak faal akıl kavramının tarihî ve felsefi arka planını oluşturan Presokratiklerin varlığın ilk nedenine dair göru¨şleri ile Platon’un ilahi bir akıl olarak g.rdu¨ğu¨ Demiurgos’u ele alınarak kavramın, Aristoteles felsefesindeki mahiyeti, işlevleri ve insan aklıyla olan ilişkisi belirginleştirilmeye çalışılmıştır. Daha sonra İslam filozoflarının akıl teorileri ve faal akıl anlayışları u¨zerinde önemli etkileri olan Aristoteles şârihleri İskender Afrodîsî ve Themistius’un, bu konuda birbiriyle uzlaştırılması mu¨mku¨n olmayan g.ru¨şlerine yer verilmiştir. Ayrıca Yeni Platonculuğun kurucusu Plotinus’un, İslam filozoflarının faal akıl kavramları ile gerek evrendeki konumu gerekse işlevleri bakımından bu¨yu¨k benzerlikler taşıyan hipostaz Ruh kavramı, Platon’un Demiurgos’u ile olan benzerliğine de dikkat çekilerek ortaya konulmuştur. Kitabın devamında, faal akıl kavramının İslam filozoflarından Kindî ve Fârâbî’nin felsefi sisteminde uğradığı değişim ve d.nu¨şu¨mler ile yu¨klendiği anlam ve işlevler ayrıntılı bir şekilde incelenerek Kindî ve Fârâbî’nin bu bağlamda geliştirdikleri .zgu¨n g.ru¨ş ve yorumlar, Antik Yunan felsefesinden tevaru¨s ettikleri felsefi mirasla karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Böylelikle Kindî ve Fârâbî’nin, hem tevaru¨s ettikleri felsefi mirasa hem de İslam felsefesinin Özgu¨nlu¨ğu¨ meselesine sundukları orijinal katkılar faal akıl kavramı özelinde açıklığa kavuşturulmuştur.